Starka - szlachetny trunek o wielowiekowej tradycji

Starka to tradycyjnie, wytrawna wódka żytnia, znana na terenach Polski, Białorusi i Litwy od co najmniej XV wieku. Jej nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa „stary”, co doskonale oddaje istotę jej długotrwałego procesu leżakowania.

Proces produkcji

Starka powstawała ze spirytusu żytniego, który po fermentacji dojrzewał w dębowych beczkach przez okres od kilku miesięcy do nawet kilkudziesięciu lat. Tradycyjnie do beczek dodawano liście lipy lub jabłoni, co nadawało trunkowi charakterystyczny aromat. Proces produkcji starki przypomina metody stosowane przy wytwarzaniu whisky – im dłuższy czas leżakowania, tym głębsza barwa i bogatszy bukiet smakowy.

Starka w kulturze

Starka to nie tylko alkohol – to część dziedzictwa kulturowego, symbol tradycji i czasu. W literaturze bywa określana mianem „geniusza miejsca i czasu”, co podkreśla jej unikalność oraz znaczenie w historii.

Historia i tradycja

Dawniej starka była symbolem rodzinnej tradycji. Istniał zwyczaj, według którego po narodzinach pierworodnego syna zamykano spirytus żytni w dębowej beczce, by otworzyć ją dopiero w dniu jego ślubu. Zwyczaj ten podkreślał wyjątkowy charakter trunku i jego rolę w kulturze. Choć dziś nie jest już powszechnie praktykowany, niektóre rodziny wciąż celebrują tę tradycję, zakopując butelkę starki i odkopując ją przy okazji wesela.

O starce wspomina kwartalnik „Znad Wilii” nr 2(62) z 2015 roku. Pismo, poświęcone kulturze, historii i literaturze wileńskiej, opisuje jej obecność w tradycjach świątecznych. W jednym z artykułów można przeczytać, że w czasie Świąt Wielkanocnych starka „lała się” obficie („Znad Wilii” – Starka jest wyjątkowa, s. 147–148 – L.D.).

Romuald Mieczkowski w rozdziale Kawiarnia Literacka przedstawia historię rodowego gniazda Witkiewiczów herbu Nieczuja, w którym „urodził się Jan Prosper (…) ojciec Stanisława Ignacego, znanego jako Witkacy” („Znad Wilii”, s. 65). Autor wspomina również wyprawę w ramach festiwalu poetyckiego Maj nad Wilią i Wisłą w 2015 roku. Podczas wizyty w dawnym dworze Witkiewiczów uczestnicy wznosili toasty litewską starką, podkreślając jej znaczenie w historii i kulturze.

W kwartalniku „Znad Wilii” nr 2(66) z 2016 roku Leonard Drożdżewicz wspomina Edwarda Woyniłłowicza, herbu Syrokomla, którego proces beatyfikacyjny rozpoczął się w 2016 roku. Edward Woyniłłowicz był polskim oraz białoruskim działaczem społecznym i gospodarczym, fundatorem kościoła św. Szymona i św. Heleny w Mińsku. Autor tekstu wspomina Edwarda raczącego panów kieliszkiem słynnej starki, a panie słodką smorodniówką. W czasie I wojny światowej, w 1915 roku, Woyniłłowicz znalazł się w składzie delegacji wysłanej do dowódcy wojsk rosyjskich, wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, stacjonującego w Baranowiczach. Po spotkaniu podarował księciu butelkę swojej słynnej starki, obiecując kolejną, jeśli wojska rosyjskie zdobędą Berlin. Książę rozbawił się tym żartem, a po spróbowaniu trunku stwierdził, że warto iść na Berlin. Historia jednak sprawiła, że drugiej butelki nigdy nie otrzymał.

Starka to trunek o niezwykłej historii i głęboko zakorzenionych tradycjach. Towarzyszyła ona wielu ważnym wydarzeniom historycznym i była symbolem spotkań towarzyskich oraz wyjątkowych okazji. Jej niepowtarzalny smak i legenda sprawiają, że pozostaje jednym z najbardziej cenionych alkoholi w kulturze Europy Środkowo-Wschodniej. Legenda starki pozostaje żywa, a jej smak nadal budzi podziw wśród miłośników tradycyjnych trunków.

Współczesność

Przez lata jednym z najważniejszych producentów starki w Polsce była Szczecińska Fabryka Wódek „Starka”, która niestety ogłosiła upadłość w marcu 2023 roku. Jej najstarsze trunki pochodziły z 1947 roku, a wraz z wiekiem zyskiwały na wartości, stając się pożądanym rarytasem wśród koneserów. Dziś tradycję starki kontynuuje Warszawska Wytwórnia Wódek Koneser, oferując swoją unikatową wersję tego wyjątkowego trunku.